رضا شاه بزرگ، بنیان گذار سلسله پهلوی و ملقب به «پدر ایران نوین»، نقش بسزایی در تحول و توسعه ایران در اوایل قرن بیستم ایفا کرد. در ادامه، به برخی از مهم ترین خدمات و اصلاحات او پرداخته میشود:
1. تأسیس ارتش نوین و حفظ تمامیت ارضی
رضا شاه بزرگ با ایجاد ارتشی منظم و مدرن، به سرکوب شورشها و تأمین امنیت کشور پرداخت. او با سرکوب فتنههایی مانند شورش شیخ خزعل در خوزستان، از تجزیه ایران جلوگیری کرد.
2. احداث راهآهن سراسری
یکی از بزرگ ترین پروژههای زیرساختی دوران رضا شاه، ساخت راهآهن سراسری بود که دریای خزر را به خلیج فارس متصل میکرد و نقش مهمی در توسعه اقتصادی و ارتباطات داخلی کشور داشت.
3. بنیان گذاری نهادهای مدرن
رضا شاه با تأسیس نهادهایی مانند:
- دانشگاه تهران (۱۳۱۳)
- بانک ملی ایران (۱۳۰۷)
- بیمه ایران (۱۳۱۴)
- رادیو ایران (۱۳۱۹)
پایههای مدرنیزاسیون کشور را بنا نهاد. این اقدامات تأثیر بسزایی در توسعه علمی، اقتصادی و فرهنگی ایران داشت.
4. توسعه آموزش و پرورش
او مدارس نوین را جایگزین مکتب خانههای سنتی کرد و آموزش اجباری را برای کودکان ایرانی به اجرا درآورد. از جمله اقدامات مهم وی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تأسیس دانشسرای عالی برای تربیت معلمان
- تأسیس دانشگاه تهران
- گسترش مدارس جدید در سراسر کشور
5. کشف حجاب و آزادی زنان
در سال ۱۳۱۴، رضا شاه با اجرای قانون کشف حجاب تلاش کرد زنان را به حضور فعال در جامعه تشویق کند. این اقدام موجب حضور گستردهتر زنان در آموزش و اشتغال شد. همچنین، برای اولین بار، زنان اجازه یافتند در دانشگاهها تحصیل کنند.
6. اصلاحات اقتصادی و صنعتی
وی اصلاحات مهمی در زمینه اقتصاد و صنعت اجرا کرد، از جمله:
- تأسیس کارخانههای نساجی، سیمان و قند
- گسترش صنایع داخلی و کاهش وابستگی به واردات
- ایجاد بانک کشاورزی برای حمایت از کشاورزان
- ساخت راهها و جادههای نوین برای تسهیل حملونقل
7. تمرکز گرایی و تقویت دولت مرکزی
رضا شاه با از بین بردن حکومتهای محلی و تمرکز قدرت در پایتخت، ساختار اداری ایران را به یک حکومت مدرن تبدیل کرد. او:
- ساختار نوین دیوان سالاری را پایهریزی کرد.
- کشور را به استانهای مختلف تقسیم کرد.
8. مدرنیزاسیون و تغییرات فرهنگی
او تلاش کرد فرهنگ سنتی ایران را با معیارهای مدرن همسو کند. تغییرات فرهنگی مهم شامل:
- تغییر پوشش مردان (استفاده از کت و شلوار بهجای لباس سنتی)
- ترویج زبان فارسی
- ممنوعیت استفاده از القاب قدیمی
9. استقلال سیاسی و کاهش نفوذ خارجی
رضا شاه تلاش کرد ایران را از نفوذ قدرتهای خارجی، به ویژه انگلیس و روسیه، خارج کند.
- قراردادهای ناعادلانه گذشته را لغو کرد.
- کنترل منابع ملی، بهخصوص نفت را در دست گرفت.

10. ایجاد سیستم بهداشت و درمان
یکی از اولین اقدامات در راستای ارتقای سلامت عمومی در ایران، تعطیلی حمامهای خزینهای بود. این حمامها به دلیل تجمع آلودگی و انتشار بیماریهای پوستی، قارچی و میکروبی، تهدیدی برای بهداشت جامعه محسوب میشدند. در مقابل، حمامهای مجهز به دوش جایگزین شدند که استانداردهای بهتری را فراهم میکردند.
11. تأسیس بیسیم پست، تلگراف و تلفن
در ۶ اردیبهشت ۱۳۰۵، نخستین مرکز تلگراف بیسیم ایران، با نام “تلگراف بیسیم پهلوی”، توسط رضا شاه افتتاح شد. در نخستین پیامی که از این مرکز به تمامی ایستگاههای تلگراف بیسیم در سراسر جهان ارسال شد، آغاز به کار رسمی این سامانه اعلام گردید.
12. احداث خیابانها و جادههای بین شهری
در راستای توسعه زیرساختهای کشور، برنامهریزی و اجرای پروژههای ساخت خیابانها و جادههای میانشهری در دستور کار قرار گرفت. این اقدام، نقش مهمی در بهبود حمل و نقل، تسهیل ارتباطات و رشد اقتصادی کشور ایفا کرد.
13. ارتش شاهنشاهی ایران
در بازه زمانی ۲۰ بهمن ۱۳۰۴ تا ۲۱ آذر ۱۳۰۸، اصلاحات و تغییرات گستردهای برای بنیانگذاری و سازمان دهی ارتش شاهنشاهی ایران صورت گرفت. این تحولات با هدف تقویت نیروهای نظامی، ایجاد ساختار منظم و افزایش توان دفاعی کشور انجام شد.
14. افزایش درآمد نفت و اقتصاد کشور
- در اسفند ماه ۱۳۰۶، بودجه کل کشور و درآمد نفت مبلغ ۲۵,۸۰۲,۶۰۰ ریال بود.
- در اسفند ماه ۱۳۱۴، این رقم به ۱,۴۵۸,۰۱۷,۰۰۰ ریال افزایش یافت.
15. تغییر سیاست خارجی
برخی از معاهدات و اقدامات مهم در حوزه سیاست خارجی:
- ۱ اسفند ۱۳۰۴: عهدنامه مرزی درباره استفاده از رودخانههای مرزی
- ۱ اردیبهشت ۱۳۰۵: موافقتنامه لغو بهای روادید غیر مهاجری بین ایران و آمریکا
- ۲ اردیبهشت ۱۳۰۵: قرارداد دوستی و امنیت متقابل بین ایران، ترکیه و افغانستان
- ۲۸ فروردین ۱۳۰۸: تصویب قانون اجازه مشارکت ایران در عهدنامه تحریم جنگ
- تیر ۱۳۰۸: عضویت ایران در جامعه ملل
16. تاسيس دادگسترى مستقل
گامهای اصلاحی رضا شاه بزرگ در تأسیس دادگستری مستقل
- تدوین قوانین جدید
- تشکیل دادگستری نوین
- استقلال دستگاه قضا
- ایجاد سیستم قضایی مدرن
سایر اقدامات رضا شاه بزرگ
رضا شاه نقش مهمی در توسعه زیرساختهای ایران ایفا کرد. برخی دیگر از اقدامات وی شامل:
- تأسیس بانک ملی ایران و بانک فلاحتی و صنعتی
- تأسیس خبرگزاری پارس برای توسعه رسانهها
- راهاندازی پیشاهنگی ایران برای آموزش و تربیت نسل جوان
- توسعه کارخانههای دولتی شاهنشاهی ایران
- تأسیس بنگاه حمایت مادران و نوزادان برای بهبود سلامت جامعه
در این مقاله تنها بخشی از دستاوردها و اصلاحات مهم رضا شاه بزرگ مورد اشاره قرار گرفته است. اقدامات وی تأثیر بسزایی در مدرن سازی ایران داشت و زمینه ساز تحولات گستردهای در کشور شد.
روحش شاد
